W dzisiejszej dobie, kiedy przy stale rosnącej konkurencji o wyjątkowości firmy często decydują szczegóły, własność intelektualna stanowi wyjątkową wartość dla każdej firmy. Chroni ich markę, innowacyjność czy szeroko pojęte know-how. Spory o własność intelektualną mogą przybierać różne formy: od plagiatu, przez kopiowanie wzorów produktów, aż po nieuprawnione użycie znaków towarowych czy technologii objętej patentem. Wsparcie dla przedsiębiorców przez wykwalifikowane kancelarie prawne jest kluczowe w obronie nieocenionej wartości, jaką jest własność intelektualna. Może być nią przecież program komputerowym, na którym opiera się działalność całego przedsiębiorstwa. Pomoc prawna odgrywa również ważną rolę w działaniach zapobiegawczych czy też zabezpieczających IP (Intellectual Property). Jak zatem najlepiej chronić naszą własność intelektualną? Jak postępować w wypadku jej naruszenia, by dowieść swoich praw?
Zgodnie z definicją przywoływaną przez Urząd Patentowy RP, w słowniku terminów dostępnym na stronie internetowej urzędu, własność intelektualna jest obszernym pojęciem obejmującym wszelkie wytwory ludzkiego umysłu. Zgodnie z art. 2 pkt viii) Konwencji o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności Intelektualnej, własność intelektualna oznacza prawa odnoszące się do: dzieł literackich, artystycznych i naukowych, interpretacji artystów interpretatorów, wynalazków z każdej dziedziny techniki, odkryć naukowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, nazw handlowych oraz oznaczeń handlowych, ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Pojęcie to obejmuje m.in. prawo autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej, prawa do baz danych, dobra osobiste, czy inne prawa do know-how[1].
W wypadku prawa autorskiego jego przedmiotem będzie „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia” (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych). Omawiając to na przykładzie programu komputerowego, własnością intelektualną nie będzie sam w sobie niematerialny pomysł czy idea, która zawarta jest w programie. Program będzie przedmiotem prawa autorskiego dopiero, gdy zostanie zmaterializowany w napisanym kodzie i to właśnie ów kod będzie stanowić własność intelektualną, którą będzie dysponował twórca tego kodu, czyli programista.
Na marginesie należy wskazać, że ochrona prawna własności intelektualnej nie wiąże się jedynie ze sprawą cywilną lub karną prowadzoną w sądzie. Oczywiście do takiej może dojść przede wszystkim, kiedy strony, np. dwa przedsiębiorstwa lub firma oraz pracownik nie dojdą do porozumienia w drodze polubownej. W zakresie własności przemysłowej ochrona prawna IP realizowana jest jednak także poprzez zgłoszenia wnoszone do urzędów (np. Urzędu Patentowego RP czy EUIPO). Przede wszystkim, przedsiębiorca może uzyskać prawo ochronne na swój znak towarowy i zabezpieczyć się przed jego użytkowaniem przez inne firmy. Jeśli z kolei nie zgadzamy się z rejestracją znaku przez inny podmiot, zgłoszony może zostać przez nas sprzeciw wobec znaku towarowego, który przykładowo jest podobny do lub taki sam do znaku towarowego, stosowanego przez nas (a tym samym narusza on nasze prawo). Możliwe jest również wniesienie sprzeciwu od już zarejestrowanego znaku towarowego. .
Natomiast stricte sprawy sądowe z zakresu własności intelektualnej rozpatrywane są przez sądy do spraw własności intelektualnej. W I instancji sprawy rozpatrują wydziały Sądów Okręgowych w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Lublinie i Katowicach, natomiast w II instancji – Sądy Apelacyjne w Poznaniu i w Warszawie. Rozpatrywane są sprawy z zakresu:
Konieczne jest, aby strona była reprezentowana przez pełnomocnika – adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego.
[1] https://uprp.gov.pl/pl/slownik-terminow?nazwa=W%C5%82asno%C5%9B%C4%87-intelektualna.
Jak widać powyżej temat własności intelektualnej, a co za tym idzie sporów IP, jest dość rozległy i nie sposób jest, abym omówił w jednym artykule wszystkie przypadki. Przedsiębiorcy mogą podejmować różnorodne działania, których celem jest szeroko pojęta ochrona ich własności intelektualnej. Zazwyczaj odpowiednie działania należy przedsięwziąć na wczesnym etapie działalności, przykładowo zabezpieczając prawa autorskie w umowie, czy dokonując rejestracji znaku towarowego. Rozważając kwestie zastosowania odpowiednich środków, ogólnie rzecz ujmując, w pierwszej kolejności przedsiębiorca powinien wziąć pod uwagę poniższe kwestie, związane ze swoją działalnością:
Wybór odpowiednich środków zabezpieczenia IP zależy oczywiście od tego, co chcemy osiągnąć i jakie prawo zabezpieczyć. Przedsiębiorcy muszą dostosować środki do danego rodzaju prawa własności intelektualnej- inne bowiem środki będziemy podejmować w przypadku znaków towarowych, a inne w przypadku zabezpieczenia utworu, który tworzymy w ramach firmy. Omówię krótko zabezpieczanie własności intelektualnej firmy na podstawie dwóch przykładów.
Jeśli naszym celem jest zapewnienie ochrony znaku towarowego na terenie Polski, powinniśmy zgłosić wybrane oznaczenie do Urzędu Patentowego RP. Zgłoszenia możemy dokonać osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika. Może nim być np. adwokat, radca prawny lub rzecznik patentowy. Zgłoszenia dokonuje się albo w siedzibie Urzędu (mieści się na al. Niepodległości 188/192, 00-950 Warszawa), pocztą albo elektronicznie za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych Urzędu Patentowego RP. W tym ostatnim przypadku będzie konieczne założenie konta na platformie.
Natomiast rejestracji unijnego znaku towarowego dokonuje się w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w Alicante. Można to zrobić na kilka sposobów, ale z pewnością najwygodniejszym i najtańszym sposobem jest rejestracja elektroniczna poprzez stronę Urzędu. Pozostałe opcje to droga pocztowa, wysyłka faksem lub osobiste złożenie dokumentów w siedzibie Urzędu – Avenida de Europa 4, 03008 Alicante. Na stronie EUIPO możemy również sprawdzić czy nasza firma kwalifikuje się do funduszu dla małych i średnich przedsiębiorstw. Dzięki niemu można ubiegać się o dotacje i zwrot nawet 75% kosztów od EUIPO. Towary i usługi wyszukuje się za pomocą narzędzia TMclass.
System międzynarodowej rejestracji znaków towarowych jest regulowany Porozumieniem madryckim dotyczącym międzynarodowej rejestracji znaków z 14.04.1891 r. oraz protokołem do Porozumienia madryckiego przyjętym 27.06.1989 r. Biuro Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (WIPO), które znajduje się w Genewie, stanowi administracje Systemu Madryckiego. Ma on na celu ułatwienie zarejestrowania znaku towarowego dla państw członkowskich Systemu Madryckiego. Za pomocą jednej rejestracji albo jednego zgłoszenia znaku bazowego w kraju pochodzenia można uzyskać możliwość zastrzeżenia znaku na cały obszar, który obejmuje około 130 krajów.
Pamiętajmy, że kluczowe jest w pierwszej kolejności ustalenie zasięgu działań naszej firmy. Nie ma obowiązku rejestrowania znaku w sposób nadmiarowy, czyli na większym obszarze geograficznym niż jest to nam potrzebne. Co więcej takie działania mogą przynieść więcej szkody, gdyż zwiększa się prawdopodobieństwo, że w którymś kraju zostanie wniesiony sprzeciw przez firmę, która używa już znaku, jaki chcielibyśmy zarejestrować.
Więcej na temat rejestrowania znaków na terenie Polski, a także zagranicą możesz przeczytać w tekstach na naszym blogu: „Rejestracja znaku towarowego w Polsce – dlaczego warto zastrzec znak towarowy i koszty rejestracji w Urzędzie Patentowym RP” (TUTAJ LINK) oraz „Ochrona znaku towarowego w Unii Europejskiej i na świecie – rejestracja znaku towarowego w EUIPO i na resztę świata” (TUTAJ LINK).
Posiadanie autorskich praw majątkowych daje możliwość swobodnego i zgodnego z prawem korzystania z utworu. Przykładowo, jeśli mamy do czynienia z firmą informatyczną, tworzy ona rozwiązania informatyczne dla swoich klientów- w takim wypadku częstym modelem działania jest przeniesienie praw autorskich do tych rozwiązań, co zapewnia klientowi swobodę korzystania z nich. W takim wypadku jest bardzo istotne, aby firma informatyczna posiadała prawa autorskie do takich programów- musi je zatem wcześniej skutecznie nabyć od swoich współpracowników, którzy pracują nad ich przygotowaniem. W przypadku, gdy utwór (program komputerowy) jest tworzony przez pracownika zatrudnionego przez przedsiębiorcę na umowę o pracę w wyniku swoich obowiązków, to prawa autorskie do takiego utworu przysługują pracodawcy z mocy prawa, chyba że strony uregulują te kwestie inaczej w umowie (np. ustalając inny moment przejścia praw autorskich).
Zasadniczo możliwość korzystania z utworu przez daną firmę może zostać uzyskana w dwojaki sposób: poprzez zawarcie ww. umowy przenoszącej prawa autorskie majątkowe;
Podstawową różnicą względem umowy przeniesienia autorskich praw majątkowych jest to, że w przypadku licencji twórca umożliwia nabywcy jedynie korzystanie z utworu, podczas gdy prawa autorskie majątkowego pozostają cały czas przy twórcy. Umowa licencyjna nie sprawia, że osoba nabywająca staje się właścicielem utworu, co więcej wcale nie musi być jedynym podmiotem, który w tym czasie posiada prawo do korzystania z utworu, choć zależy to od rodzaju licencji (wyłączna, niewyłączna).
Licencja wyłączna polega na udzieleniu wyłącznego prawa do korzystania z utworu tj. twórca udziela licencji tylko jednemu podmiotowi, który będzie mieć pewność, że nikt poza nim nie ma prawa do korzystania z utworu w czasie obowiązywania licencji. Zazwyczaj licencja wyłączna dotyczy rozwiązań dedykowanych dla klienta. Natomiast licencja niewyłączna polega udzielaniu licencji podmiotom trzecim bez prawa wyłączności – a zatem twórca może udzielać prawa do korzystania z utworu dowolnej ilości osób lub podmiotów. Takie licencje dotyczą często popularnego oprogramowania, z którego może korzystać wiele podmiotów lub osób.
W obydwu typach licencji jest możliwość zawarcia zapisu o udzieleniu sublicencji przez licencjobiorcę. Zatem, jeśli zależy ci, aby twoja firma mogła udzielać dalszych licencji na dane rozwiązania, musisz pamiętać o zawarciu odpowiedniego zapisu w umowie licencyjnej.
Sytuacja jest inna wówczas, gdy mamy do czynienia z przeniesieniem praw autorskich. Zgodnie z ustawą o prawie autorskich i prawach pokrewnych „Umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji, chyba że postanowiono w niej inaczej” (art. 64). Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 46 ustawy twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Oznacza to, że nabywający autorskie prawa majątkowe nie może dokonywać swobodnych zmian i modyfikacji na utworze. Aby tak się stało, musi dodatkowo uzyskać pozwolenie twórcy w tym zakresie- dlatego tak ważne jest zabezpieczenie tych kwestii w umowie. Należy także wskazać, że przeniesienie autorskich praw majątkowych nie oznacza, że przenoszone zostają prawa osobiste do utworu. Prawa osobiste autorskie zostają przy twórcy i są niezbywalne- można jednak zawrzeć zobowiązanie do ich niewykonywania lub nawet upoważnić podmiot nabywający prawa autorskie do ich wykonywania (np. w zakresie oznaczenia autorstwa).
Zarówno prawo własności przemysłowej oraz ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje nie tylko odpowiedzialność cywilną za naruszenie przepisów, ale także odpowiedzialność karną. W zakresie odpowiedzialności karnej odpowiednio traktują o tym art. 303-310 ustawy prawo własności przemysłowej oraz art. 115-123 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Przykładowo karane jest przywłaszczenie i wprowadzenie w błąd innej osoby co do autorstwa, rozpowszechnianie, bezprawne wprowadzenie do obrotu, a najwyższą karę, czyli pozbawienie wolności do 5 lat, przewidywane jest za uczynienie z popełnionego przestępstwa stałego źródła dochodu (art. 118 ust. 2 prawa autorskiego, art. 305, ust. 3 prawa własności przemysłowej). W zakresie odpowiedzialności cywilnej regulacje zawarte są w art. 283-302 ustawy prawo własności przemysłowej oraz 78-80 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Oczywiście, odpowiednie zabezpieczenie na wypadek naruszenia praw autorskich lub innych praw własności intelektualnej przez twórców, którzy tworzą utwory na zlecenie danego podmiotu, warto zawrzeć w odpowiedniej umowie. W takim przypadku należy w umowie z twórcą zawrzeć odpowiednie postanowienia, w których twórca oświadczy, że stworzone przez niego utwory nie będą naruszały praw osób trzecich. Warto w tym zakresie zastrzec odpowiednią karę umowną wraz z prawem dochodzenia odszkodowania w przypadku przekroczenia wartości szkody, a także klauzulę indemnifikacyjną, czyli zwolnienie firmy z odpowiedzialności przez twórcę.
W kwestiach dotyczących ochrony praw własności intelektualnej ważne jest, a często nawet konieczne, skorzystanie z usług wykwalifikowanej kancelarii prawnej. Należy także mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach zastępstwo przez profesjonalnego pełnomocnika jest obowiązkowe, tj. wymagane przez przepisy. Nawet jednak jeśli przepisy tego wprost nie wymagają to warto skorzystać z profesjonalnej pomocy, aby mieć pewność, że nasze prawa będą należycie zabezpieczone. Jedynie adwokat, radca prawny czy też rzecznik patentowy, który dobrze orientuje się w orzecznictwie prawa autorskiego i praw pokrewnych czy w zakresie prawa własności przemysłowej, będzie w stanie skutecznie działać w kontekście ochrony prawnej utworu, znaku towarowego lub wynalazku. Znajomość norm oraz orzeczeń wydawanych dotąd przez sądy, a także znajomość codziennej praktyki biznesowej, wydają się tutaj kluczowe.
W przypadku sporu, pełnomocnik będzie również bardzo przydatny w kontekście negocjacji, gdyż na tym etapie można rozwiązać przynajmniej niektóre ze sporów w zakresie własności intelektualnej. . Najgłośniejsza chyba sprawa związana ze sporem o własność intelektualną, a dokładniej z kwestią niewspółmiernie niskiego wynagrodzenia dla twórcy przy niespodziewanie wysokim zysku, zakończyła się właśnie ugodą. Mowa tutaj o sporze pomiędzy Andrzejem Sapkowskim a firmą CD Projekt, która stworzyła grę Wiedźmin opartą na jego twórczości. Gra przyniosła ogromne dochody, jakie okazały się niewspółmierne do uzgodnionego wynagrodzenia dla twórcy. Art. 43 ustawy mówi, że wynagrodzenie twórcy musi być godziwe i odpowiednie, a gdyby okazało się niewspółmiernie niskie, to twórca może żądać podwyższenia go za pośrednictwem sądu (art. 44).
Ważną rolę pełnomocnik może odegrać również w procesie ochrony własności intelektualnej, podejmowania działań zapobiegawczych w postaci zabezpieczenia IP konkretnej firmy. Przy podpisywaniu umowy – nie ma tu znaczenia czy przenoszącej prawa majątkowe czy licencji – należy pamiętać o jak największym uściśleniu warunków korzystania z utworu, przykładowego tu oprogramowania komputerowego. Mowa tutaj przykładowo o polach eksploatacji, czyli określeniu, jak i gdzie ma być używany utwór, czy też zabezpieczeniu praw zależnych do utworu, czy autorskich prawa osobistych.
Własność intelektualna to obecnie nie tylko fundament twórczości i innowacji, ale również ważny element budowania przewagi konkurencyjnej. Złożoność przepisów, rozpiętość zagadnień – od praw autorskich, przez znaki towarowe, po ochronę wynalazków – sprawia, że już w sferze ochrony i zapobieganiu warto korzystać z profesjonalnego wsparcia prawnego. Pomoc stosownego pełnomocnika wydaje się niezbędna przy tworzeniu umów czy dochodzeniu roszczeń w razie ich naruszenia. Spory o własność intelektualną to dziś codzienność wielu firm, dlatego warto działać z wyprzedzeniem – świadomie, strategicznie i z odpowiednim zapleczem prawnym.
Potrzebujesz pomocy prawnej związanej z tematem tego artykułu? Chcesz przekonać się czy będziemy potrafili Ci doradzić? Skontaktuj się z nami lub umów na bezpłatną wstępną konsultację online!
