Wiele sklepów online oraz stacjonarnych stosuje rozwiązania lojalnościowe, polegające na przyznawaniu punktów lub środków pieniężnych na kolejne zakupy. Niewielu przedsiębiorców zdaje sobie jednak sprawę, że stosując tego typu rozwiązania, niezależnie od tego czy przybierają formę wirtualną (np. odpowiedniego zapisu na koncie użytkownika), czy materialną (np. w formie karty lojalnościowej), muszą mieć na uwadze przepisy ustawy o usługach płatniczych z dnia 19 sierpnia 2011 r., Komunikat KNF oraz niedawne Wytyczne EBA. Po dokładnej analizie przepisów i wytycznych może się okazać, że przedsiębiorca stosujący takie instrumenty w swojej działalności będzie zobowiązany do uzyskania odpowiedniej licencji lub wpisu do rejestru.
Na szczęście nie każdy przedsiębiorca będzie w takiej sytuacji podlegał obowiązkowi wpisu do rejestru lub uzyskania licencji. Ustawodawca przewidział, bowiem istotny wyjątek, który pozwala przedsiębiorcom na takie działania bez konieczności dopełnienia formalności. Przepisy ustawy budziły jednak pewne wątpliwości, stąd Komisja Nadzory Finansowego zdecydowała się nawet na wydanie Komunikatu w tej sprawie[i]. W niniejszym artykule omówię jedynie wyłączenie, do którego odniosła się KNF, tj. z art. 6 pkt. 11 ustawy o usługach płatniczych[ii]. Wskazany przepis przewiduje, że ustawa nie ma zastosowania w przypadku usług opartych na instrumentach płatniczych, które można wykorzystywać jedynie w ograniczony sposób i które spełniają co najmniej jeden z poniższych warunków:
Wszystkie wskazane wyłączenia dotyczą instrumentów płatniczych
Instrument płatniczy został zdefiniowany w ustawie, jednak Komunikat KNF dostarcza nam dodatkowych informacji w tym względzie. Zgodnie z komunikatem takim instrumentem będą:
– karty płatnicze- kredytowe, debetowe, przedpłacowe, podarunkowe;
– karty wirtualne;
– aplikacje mobilne (pod warunkiem, że podmiot wydający aplikację wchodzi w posiadanie środków pieniężnych).
A zatem popularne konta wirtualne, w ramach których zbieramy środki pieniężne (np. w celu wykorzystania na kolejne zakupy) będą zazwyczaj instrumentem płatniczym w rozumieniu ustawy. Poniżej przedstawię jednak w jaki sposób działać, aby nie być zobligowanym do wypełniania żadnych szczególnych obowiązków-, przy czym skupię się na tym, co mówi nam ustawa oraz wspomniany wyżej Komunikat KNF-u, a na koniec przytoczę najnowsze wytyczne EBA.
W tym zakresie KNF wskazała, że wyłączenie dotyczy takiej sytuacji, w której transakcje płatnicze są dokonywane tylko w ramach działalności wydawcy instrumentów płatniczych. Oznacza to, że jeżeli przykładowo dany sklep będzie wydawał karty płatnicze i chce korzystać z tego wyłączenie to z tych kart użytkownicy będą mogli skorzystać wyłącznie w tym właśnie sklepie. Nie chodzi tutaj jednak nawet o konkretny sklep, ale wszystkie sklepy należące do danej sieci. „Placówka” oznacza dany punkt sprzedaży należący do wydawcy, którego działalność polegać będzie na dystrybucji dóbr i usług.
Tzw. wyłączenie ograniczonej sieci dotyczy ograniczonej sieci dostawców towarów i usług, związanych umową handlową bezpośrednio z zawodowym wydawcą instrumentu. Oznacza to, że jeden podmiot jest wydawcą instrumentów płatniczych i umożliwia płatności za ich pośrednictwem w ograniczonej sieci podmiotów (sprzedawców, usługodawców), które mają z nim umowę handlową. KNF podaje tutaj jako przykład karty podarunkowe służące do opłacania usług lub zakupów w ramach centrum handlowego. Podmiot prowadzący takie centrum handlowe, będący jednocześnie wydawcą, zawiera z poszczególnymi usługodawcami i sprzedawcami umowy o uznawaniu tych kart przy płatnościach. Klienci sklepu mają wówczas możliwość zakupu takich kart i realizacji ich w ramach danego centrum handlowego.
Wydaje się, że w niektórych przypadkach ocena, czy mamy do czynienia z „ograniczoną” siecią, czy też nie może nastręczać trudności. Odnoście centrów handlowych stacjonarnych KNF właściwie przesądził, że będą podlegać pod ten wyjątek. W praktyce jednak, w dobie Internetu, gdzie dana platforma handlowa może mieć wielu partnerów, interpretacja sformułowania „ograniczona sieć” będzie mieć kluczowe znaczenie. Według Słownika Języka Polskiego PWN „ograniczony” oznacza tyle co „mający niewielki zakres”[iii]. Jeżeli zatem chcemy prowadzić platformę sprzedażową online i współpracować z zewnętrznymi sprzedawcami czy dystrybutorami, to musimy zachować daleko posuniętą ostrożność w stosowaniu wskazanego wyjątku. Jeżeli zewnętrznych sprzedawców będzie wielu to opisywana przesłanka prawdopodobnie nie zostanie wypełniona. Nie ma tutaj jednak żadnej sztywnej granicy, stąd oceny należy dokonywać na gruncie konkretnego przypadku.
W zakresie wyjątku dotyczącego ograniczonego zakresu towarów i usług KNF jest dość precyzyjna i wskazuje, że ograniczony zakres towarów i usług oznacza zamknięty, policzalny katalog składający się z kilku elementów. Jednocześnie KNF zastrzega, że każdorazowy przypadek tego wyłączenia musi być oceniany indywidualnie. Jako przykłady takich usług KNF wskazuje:
– karty paliwowe- wyłącznie na zakup paliwa lub materiałów eksploatacyjnych do samochodów;
– wnoszenie opłat za przejazd autostradami;
– karty transportu miejskiego.
Wydaje się wobec powyższego, że najbezpieczniej, aby dany instrument płatniczy umożliwiał zakup jednego rodzaju usługi lub towaru albo aby towary lub usługi, jeżeli jest ich więcej, były ze sobą w jakiś sposób powiązane. Nie spełnią tego wymogu karty, z których można korzystać w wielu sklepach, które nie są ze sobą w jakiś sposób powiązane (np. nie działają w jednej sieci).
Ostatnie wyłączenie dotyczy takich instrumentów płatniczych, w ramach których dochodzi do dystrybucji świadczeń społecznych lub socjalnych. KNF wskazuje, że może tutaj chodzić o dofinansowanie do lekarstw, żywności itp. W takiej sytuacji wydawca kart również będzie korzystał z wyłączenia.
To jednak nie koniec warunków, o których musimy pamiętać. Jeżeli prowadząc działalność korzystamy z wyłączeń wskazanych w punktach 1, 2 lub 3 (w ustawie są to art. 6 pkt. 11 lit a) i b)) to łączna wartość transakcji dokonanych w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie może przekraczać kwoty 1 mln euro. KNF wyjaśnia przy tym, że chodzi tutaj o łączną wartość wszystkich transakcji wykonanych w ramach każdej kategorii wyłączenia, którą stosujemy, a nie danego, pojedynczego instrumentu płatniczego. Nadto, jeżeli dany podmiot wydaje kilka rodzajów instrumentów to zsumowaniu podlegają wartości transakcji dokonane przy użyciu każdego z tych instrumentów.
Jeżeli przekroczymy próg transakcji to musimy o tym powiadomić KNF i przedłożyć opis oferowanych usług wraz ze wskazaniem podstawy prawnej zastosowanego wyłączenia. Oceny, którą podstawę prawną należy w danym wypadku zastosować dokonuje podmiot świadczący usługi.
Podmioty stosujące wyłączenia powinny w każdym miesiącu kontrolować wartość transakcji za ostatnie 12 miesięcy. Jeżeli w tym okresie dojdzie do przekroczenia kwoty 1 mln Euro to należy dokonać powiadomienia KNF w terminie 14 dni od ostatniego dnia miesiąca, w którym doszło o przekroczenia.
W dniu 24 lutego 2022 r. European Banking Authority wydała Wytyczne dotyczące wyłączenia z tytułu ograniczonej sieci zgodnego z drugą dyrektywą w sprawie usług płatniczych (PSD2)[iv]. Wytyczne skierowane są do organów nadzorczych poszczególnych państw i powinny być stosowane przez te organy. Wytyczne są lekturą obowiązkową dla tych przedsiębiorców, którzy korzystają z opisanych wyżej wyłączeń. Co m.in. regulują wytyczne:
– wyłączenia powinny być dopuszczalne w przypadku wszystkich instrumentów płatniczych objętych PSD2
– instrumenty mogą być wykorzystywane zarówno do nabywania towarów i usług fizycznych, jak i cyfrowych
– organy nie powinny nakładać ograniczeń co do sposobu transferu środków pieniężnych zasilających instrument płatniczy
– organy zobowiązane są sprawdzić czy wydawcy stosują ograniczenia techniczne i umowne ograniczające korzystanie z tego instrumentu płatniczego, przy czym sama umowa nie jest wystarczająca. EBA precyzuje również, w jaki sposób te ograniczenia techniczne powinny być rozumiane.
EBA przekazuje również ogólne wskazówki dotyczące podejścia organów nadzorczych do poszczególnych instrumentów płatniczych, a także wydawcy.
EBA wskazuje na pomocnicze kwestie, które powinny być brane pod uwagę przy ocenie, czy korzystanie z instrumentu płatniczego odbywa się w ramach ograniczonej sieci dostawców:
Organy nadzorcze powinny również pomocniczo stosować następujące kryteria:
a) Wskazany przez wydawcę obszar geograficzny, na którym dostarczane są towary i świadczone są usługi;
b) Wolumen i wartość transakcji płatniczych, które mają być zgodnie z przewidywaniami wydawcy realizowane co roku przy użyciu instrumentów płatniczych;
c) Maksymalną kwotę, na jaką zgodnie z przewidywaniami wydawcy będą opiewały instrumenty płatnicze;
d) Maksymalną liczbę instrumentów płatniczych, które zgodnie z przewidywaniami wydawcy zostaną wydane; oraz
e) Zidentyfikowane przez wydawcę ryzyka, na jakie narażony jest klient w związku z korzystaniem z określonego instrumentu płatniczego.
W zakresie ograniczonej sieci dostawców EBA wskazuje, że dotyczy ono zarówno sklepów internetowych, jak i fizycznych albo jednego rodzaju sklepów. Inaczej jest natomiast w zakresie nabywania towarów w pomieszczeniach wydawcy, ponieważ to wyłączenie dotyczy wyłącznie sklepów fizycznych.
Odnośnie wyłączenia dotyczącego ograniczonego asortymentu towarów i usług EBA zwraca uwagę, że pomiędzy towarami lub usługami musi istnieć związek funkcjonalny, co powinno zostać wskazane w powiadomieniu. Dotyczyć to może zarówno usług fizycznych, jak i cyfrowych. Uzupełniająco organy nadzorcze powinny brać pod uwagę następujące czynniki:
Świadczenie usług, podlegającym ograniczeniom, jest możliwe wyłącznie przy spełnieniu przesłanek określonych w przepisach prawa oraz wytycznych EBA. Wydawca, który korzysta z wyłączeń na podstawie opisywanych wyżej przepisów, świadczący również usługi regulowane, powinien zadbać o odpowiednie oddzielenie jednych usług od drugich. Organ nadzorczy powinien zwracać uwagę, czy poszczególne kategorie usług odpowiednio się od siebie rozróżniają, a także czy usługi objęte wyłączeniem nie wpłyną negatywnie na sytuację finansową dostawcy usług płatniczych.
EBA ma również kilka wskazówek w zakresie powiadomień. W pierwszej kolejności EBA wskazuje, ze powiadomienie powinno zostać przedłożone w każdym państwie członkowskim, w którym znajdują się użytkownicy instrumentu płatniczego.
Według EBA opis działalności powinien zawierać informacje:
a) o tym, czy towary lub usługi do nabycia są fizyczne lub cyfrowe;
b) o innych państwach członkowskich, w których ten sam wydawca świadczy zgłoszoną w powiadomieniu skierowanym do właściwego organu usługę na podstawie art. 3 lit. k) PSD2; oraz
c) wszelkie inne informacje umożliwiające właściwym organom ocenę powiadomienia w świetle niniejszych wytycznych.
EBA zwraca również uwagę, że dostawca usług płatniczych powinien być zobowiązany do przedłożenia nowego powiadomienia za każdym razem, gdy mamy do czynienia ze zmianą istotnej informacji dotyczącej instrumentu płatniczego (np. zaprzestanie świadczenia usługi, zwiększenie liczby dostawców, zmiana obszaru geograficznego). Organ jest uprawniony do żądania przedłożenia takiego powiadomienia, jeżeli uzna to za konieczne. W opisie działalności w rejestrze należy umieścić informację o innych państwach członkowskich, w których działa dany podmiot.
Przedsiębiorcy stosujący rozwiązania lojalnościowe muszą zachować daleko idącą ostrożność przy wyborze stosownych instrumentów do swoich programów lojalnościowych. Jeżeli chcą skorzystać z odpisywanych wyżej wyłączeń muszą mieć na uwadze przepisy dyrektywy PSD2, polskiej ustawy, a także opisywanego wyżej komunikatu KNF oraz Wytycznych EBA. Dopiero dokładna analiza wszystkich tych dokumentów i zastosowanie odpowiedniego wyłączenia jest dla przedsiębiorcy gwarancją działania zgodnego z prawem.
[i] Komunikat dostępny tutaj: https://www.knf.gov.pl/o_nas/komunikaty?articleId=64209&p_id=18
[ii] Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz.U. 2011 nr 199 poz. 1175).
[iii] Słownik Języka Polskiego wydawnictwa PWN dostępny tutaj: https://sjp.pwn.pl/slowniki/ograniczony.html
[iv] Wytyczne dostępne tutaj: https://www.eba.europa.eu/sites/default/documents/files/document_library/Publications/Guidelines/2022/EBA-GL-2022-02%20GL%20on%20limited%20network%20exclusions/Translations/1030095/GL%20on%20the%20limited%20network%20exclusion%20under%20PSD2_PL_COR.pdf
